Quy trình sản xuất meo giống ( Công thức nhân giống cấp I,II,III)

Meo giống là một phần không thể thiếu trong quá trình sản xuất nấm, chúng quyết định đến chất lượng nấm cho ra.

Giống tốt sẽ cho nấm ra đẹp, có năng xuất cao, ít bệnh…

Giống yếu sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến bịch phôi sau đó ảnh hưởng đến năng xuất nấm, dễ bị bệnh, hình thức nấm không đẹp, khó kiểm soát…

Dễ hiểu hơn như khi trồng cây ta phải chọn những hạt giống/cây giống to khỏe để sau này cây có thể phát triển tốt, kháng được nhiều sâu bệnh, cho ra quả đạt sản lượng cao/chất lượng tốt.

Nhân giống nấm cấp I

1. Môi trường cấp I

Công thức môi trường cấp I
Khoai tây	200g
Giá đậu xanh	200g
Bột ngô + cám gạo	25g
Đường gluco	20g
Agar	20g
Nước sạch	1 lít
pH ổn định ở 7.0

Khoai tây: Gọt vỏ thái hạt lựu, đun với 400ml nước từ 15 – 20 phút, sau đó dùng tay nghiền nhỏ rồi chiết lấy nước dịch qua lớp vải lọc => thu dịch chiết

Giá đậu xanh: Đun sôi với 300ml nước đến khi gía chín, lấy tay bóp nhỏ rồi chiết lấy nước qua vải lọc => thu dịch chiết

Bột ngô + cám gạo: Cho hỗn hợp vào 200ml nước ấm (khoảng 55 độ), khuấy đều trong 4 – 5 phút rồi để lắng lại 10 – 15 phút. Sau đó rồi chiết lấy nước qua vải lọc => thu dịch chiết.

Cho dịch nước chiết từ: khoai tây, giá đậu xanh, bột ngô và cám gạo vào cốc và thêm  1 lít nước.

Đổ hỗn hợp dịch vào nồi, cho tiếp 20g đường và 20g agar vào. Đặt nồi lên bếp đun nhỏ lửa và khuấy cho đường và agar tan hết.

Đổ nhanh hỗn hợp còn nóng vào ống nghiệm hoặc chai thuỷ tinh, khoảng mỗi ống nghiệm là 6 – 7 ml, mỗi chai thuỷ tinh là 8 – 10ml.

Dùng bông nhét chặt vừa đầu ống nghiệm hoặc chai thủy tình, sau đó lấy giấy bịt đầu ống nghiệm và lấy dây buộc lại.

Đặt các ống nghiệm trên vào giá đỡ vào nồi áp xuất hoặc nồi hơi…, đổ nước vào nồi sao cho nước không chạm tới giá đỡ (Tương tự như hấp cách thủy). Hấp ở nhiệt độ 121^oC trong 20 -30 phút. Mở nồi áp xuất khi nhiệt độ nồi giảm xuống khoảng 50^oC.

Để nghiêng các ống nghiệm sau khi lấy ra khỏi nồi, sao cho dung dịch (môi trường cấp I) không chạm nút bông. Khi dung dịch trong chai đã đông hẳn, cất vào nơi khô ráo, sạch sẽ để dùng dần.

Kiểm tra: Để một hoặc vài chai môi trường cấp I sau khi đã tiệt trùng ra ngoài môi trường tự nhiên. Nếu sau một thời gian thấy trên bề mặt thạch có các nốt, hoặc đốm đen là môi trường chưa đạt yêu cầu.

2. Chọn giống

Chúng ta sẽ chọn những giống to đẹp, trên những phôi nấm có năng xuất cao.

Giống gốc là giống được phân lập trực tiếp từ quả thể nấm, bào tử của nấm hoặc sợi nấm.

3. Cấy chuyền giống cấp I

Tất cả dụng cụ cấy truyền được khử trùng ở nhiệt độ cao 160 – 170^oC từ 1 – 2 giờ, tủ cấy giống được vệ sinh bằng cồn trong lẫn ngoài. Bật đèn tử ngoại 20 -30 rồi tắt.

Dùng bông thấm cồn lau từ bàn tay đến khuỷu tay. Tiếp tục dùng bông thấm cồn lau các ống nghiệm môi trường cấp I.

Đốt đèn trong tủ để lửa ở mức trung bình và hơ trực tiếp các dụng cụ trên ngọn lửa đèn cồn.

Quả thể nấm mới thu hái về, rửa sạch bề mặt bằng nước cất vô trùng, ngâm trong cồn 70 độ trong 05 phút, lấy ra để khô tự nhiên, sau đó ngâm mẫu trong dung dịch Javel 0,1% trong 1 phút, lau khô.

Bổ đôi quả thể nấm để trong tủ cấy, dùng dao cắt mẫu mô nấm với kích thước 5 x 5mm, 
để vào bề mặt thạch trong ống nghiệm (môi trường cấp I). Sau đó khử trùng miệng ống bằng cách hơ qua ngọn lửa đèn cồn và đậy nút bông lại. Cứ tiếp tục như vậy cho đến hết các ống nghiệm môi trường cấp I. Dùng giấy báo bọc các đầu ống giống cấp I lại và ghi ngày giờ cấy lên thân ống.

4. Nuôi sợi

Phòng sạch sẽ không có bụi bẩn, rác thải, không bị ẩm mốc;

Phòng càng ít ánh sáng càng tốt, khô thoáng, có đầy đủ hệ thống điện;

Có hệ thống điều chỉnh nhiệt độ khi cần.

Nên nuôi trong phòng có máy điều hòa để điều chỉnh nhiệt độ thích hợp.

Nhiệt độ thích hợp và thời gian ăn sợi của một số loại nấm.

Giống nấm	Nhiệt độ ăn sợi (Độ C)	Thời gian ăn sợi kín ống nghiệm (ngày)
Nấm sò	25 +- 2	10 +-1
Nấm rơm	29 +- 2	7 +-1
Nấm mộc nhĩ	27 +- 2	11 +-1
Nấm linh chi	26 +- 2	10 +-1
Nấm mỡ	22 +- 2	32 +-2
Nấm hương	24 +- 2	13 +-1

Giống cấp I sau thời gian nuôi sợi theo bảng trên phải đảm bảo các yêu cầu sau:

• Sợi nấm ăn kín bề mặt môi trường một màu đồng nhất của sợi nấm.
• Sợi nấm khỏe, phân nhánh mạnh trên bề mặt môi trường.
• Không nhiễm vi sinh vật

Các ống giống nên gói bằng giấy báo đã khử trùng sau đó chuyển vào tủ lạnh hoặc tủ mát để bảo quản.

Nhiệt độ và thời gian bảo quản giống cấp I

Giống nấm	Nhiệt độ bảo quản (Độ C)	Thời gian bảo quản (tháng)
Nấm sò	4 – 10	< 3 tháng
Nấm rơm	> 15	< 1 tháng
Nấm mộc nhĩ	> 15	< 1,5 tháng
Nấm linh chi	9 – 12	< 2 tháng
Nấm mỡ	4 – 8	< 4 – 5 tháng
Nấm hương	4 – 10	< 3 tháng

Nhân giống nấm cấp II

1. Môi trường nấm cấp II

Nguyên liệu cần chuẩn bị là Thóc và bột nhẹ (CaCO₃), bột nhẹ với tỷ lệ 1 – 1,5% so với thóc luộc.

Thóc đem ngâm trong nước 12 – 16 tiếng sau đó đổ nước ra và rửa bằng nước sạch lại một lần nhằm loại bỏ hạt lép và khư mùi chua.

Cho thóc vào nồi luộc đổ nước đầy đến khi nhập qua thóc, tiến hành luộc cho đến khi vỏ trấu tách ra được 1/3, kiểm tra thấy không còn lõi trắng ở giữa là đạt yêu cầu. Khuấy đảo liên tục để thóc đều nhau.

Đổ ra rổ rá và để nguội khoảng 45 – 50^oC và độ ẩm đạt 65 – 70% là được, cân khối lượng thóc trong thau và cân khối lượng bột nhẹ sao cho tỷ lện đạt từ 1 – 1,5% so với thóc luộc. Trộn đều 2 nguyên liệu này lại với nhau bằng tay.

Cho hỗn hợp đã trộn vào các chai thủy tinh hoặc chai nhựa… khoảng 300 – 350g, đậy miệng bằng nút bông chặt ở mức vừa phải.

Cho những chai môi trường cấp 2 vào nồi áp xuất, nồi hơi… hấp khử trùng ở nhiệt độ 121^oC trong thời gian 90 phút. (Tương tự như hấp cách thủy).

Lấy các chai môi trường này ra khỏi nồi khi nhiệt độ còn 50 – 60^oC rồi đưa vào tủ cấy truyền.

Kiếm tra: để 2 – 3 chai môi trường ra môi trường bình thường, sau 7 ngày không thấy các đốm xanh hoặc đen hoặc chuyển màu khối môi trường thì đạt yêu cầu.

2. Cấy chuyền giống cấp 2

Khử trùng tủ cấy, dụng cụ và tay… như ở môi trường cấp I.

Dùng que cấy cắt khối giống cấp I làm đôi rồi chuyển 1 phần giống sang môi trường cấp II. Sau đó đậy bông lại và thực hiện cho đến hết các chai môi trường cấp II.

Lưu ý: Nếu dùng giống cấp I được bảo quản ở điều kiện lạnh để nhân giống, trước khi sử dụng phải đưa về nhiệt độ bình thường ít nhất 1- 2 ngày. 

3. Nuôi sợi giống nấm cấp II

Phòng sạch sẽ không có bụi bẩn, rác thải, không bị ẩm mốc.

Phòng không cần ánh sáng tự nhiên, khô thoáng.

Phòng có đầy đủ hệ thống điện.

Có hệ thống điều chỉnh nhiệt độ khi cần.

Điều chỉnh nhiệt độ trong phòng bằng điều hòa sao cho phù hợp với từng loại nấm

Nhiệt độ và thời gian nuôi sợi của một số giống nấm cấp II

Giống nấm	Nhiệt độ ăn sợi (Độ C)	Thời gian ăn sợi kín ống nghiệm (ngày)
Nấm sò	24 – 26	13 – 15
Nấm rơm	28 – 32	12 – 14
Nấm mộc nhĩ	26 – 30	13 – 15
Nấm linh chi	24 – 27	12 – 15
Nấm mỡ	22 – 24	30 – 35
Nấm hương	22 – 24	10 – 12

Sau khi cấy khoảng 2 ngày bắt đầu có hiện tượng bung sợi bám vào cơ chất và phát triển dần cho đến khi kín đáy chai là kết thúc giai đoạn nuôi sợi.

Nhiệt độ và thời gian bảo quản giống cấp II

Nhằm kìm hãm quá trình sinh trưởng, phát triển hệ sợi nấm ở nhiệt độ thấp nhằm kéo dài thời gian sử dụng giống nấm.

Giống nấm	Nhiệt độ bảo quản (Độ C)	Thời gian bảo quản (tháng)
Nấm sò	4 – 10	< 3 tháng
Nấm rơm	> 15	< 15 ngày
Nấm mộc nhĩ	> 15	< 2 – 3 tháng
Nấm linh chi	9 – 10	< 2 – 3 tháng
Nấm mỡ	4 – 8	< 1 tháng
Nấm hương	4 – 8	< 3 tháng

Nhân giống nấm cấp III

1. Môi trường cấp III

Môi trường dạng hạt

Cách làm ở môi trường này gần như giống môi trường II cũng bằng thóc luộc và bột nhẹ tỷ lệ 1 – 1,5% so với thóc luộc.

Thay vì dùng chai lọ, chúng ta dùng bịch ni lông để khi cấy meo hạt vào bịch phôi sẽ tiện lợi hơn.

Môi trường dạng cọng

Nguyên liệu

• Cây mì
• Cám gạo: 2%
• Bột ngô: 3%
• Bột nhẹ: 1 – 1,5%

Que sắn: loại bỏ lõi, cạo sạch vỏ, cắt thành khúc ngắn có kích thước: dài 10 – 12cm, rộng 1 – 1,2cm, bề dày 0,5 – 0,6cm.

Pha vôi vào nước sao cho đạt độ pH 12 – 13 (dùng giấy quỳ để đo)

Cho cây sắn vào ngâm trong nước vôi loãng 12 – 14 tiếng, sau đó lấy ra rửa bằng nước sạch.

Luộc cây sắn với nước cho nước thấm đều và không còn lõi trắng ở giữa thân sắn.

Vớt cây sắn ra rổ để ráo nước và trộn đều với bột nhẹ, cám gạo, bột ngô với công thức trên

Xếp que sắn vào các bịch ni lông (16 x 28cm), trung bình mỗi bịch đủ  75 – 80 que là được. Làm nút cổ ở bịch và đậy bằng nút bông.

Cho các bịch meo cọng môi trường cấp III vào nồi áp xuất hấp ở nhiệt độ 121 (tương tự hấp cách thủy) trong 90 phút.

Mở nắp nồi áp xuất và chuyển các bịch môi trường cấp III vào phòng để làm nguội.

Kiểm tra: Để một vài túi môi trường ra ngoài để kiểm tra, nếu sau 7 ngày thấy trên bề mặt môi trường có các đốm đen, xanh hoặc môi trường chuyển màu là môi trường chưa hoàn toàn được tiệt trùng.

2. Cấy chuyền giống cấp III

Tiến hành khử trùng như ở giai đoạn cấy truyền I và  II

Chuyển khoảng 15 – 16g giống từ chai giống cấp II sang túi môi trường cấp III bằng que cấy.

Đậy nút bông lại và tiếp tục cho đến khi hết các túi môi trường cấp III.

Lưu ý: Nếu dùng giống cấp II được bảo quản ở điều kiện lạnh để nhân giống, trước khi sử dụng phải đưa về nhiệt độ bình thường ít nhất 1- 2 ngày. 

3. Nuôi sợi giống nấm cấp III

• Phòng sạch sẽ không có bụi bẩn, rác thải, không bị ẩm mốc
• Phòng không cần ánh sáng tự nhiên, khô thoáng
• Có hệ thống điều hòa tùy chỉnh nhiệt độ khi cần thiết.

Nhiệt độ và thời gian nuôi sợi của một số giống nấm

Giống nấm	Nhiệt độ ăn sợi (Độ C)	Thời gian ăn sợi kín ống nghiệm (ngày)
Nấm sò	24 – 26	13 – 15
Nấm rơm	28 – 32	12 – 14
Nấm mộc nhĩ	26 – 30	13 – 15
Nấm linh chi	24 – 27	12 – 15
Nấm mỡ	22 – 24	30 – 35
Nấm hương	22 – 24	10 – 12

Giống cấp II sau khi cấy khoảng 2 ngày bắt đầu có hiện tượng bung sợi bám vào cơ chất và phát triển dần cho đến khi kín đáy túi là kết thúc giai đoạn nuôi sợi.

Khi giống nấm ăn kín túi, những túi giống có chất lượng tốt, đủ tiêu chuẩn được sử dụng cho nuôi trồng hoặc đưa vào bảo quản.

Nhiệt độ và thời gian bảo quản một số loại giống nấm cấp III

Giống nấm	Nhiệt độ bảo quản (Độ C)	Thời gian bảo quản (ngày)
Nấm sò	22 – 25 17 – 20 4 – 8	7 10 – 15 30 – 45
Nấm rơm	25 – 27 17 – 20	5 15
Mộc nhĩ/cọng	22 – 25 15 – 20	15 30
Mộc nhĩ/hạt	22 – 25 15 – 20	7 – 10 15 – 20

4. Vận chuyển giống nấm cấp 3

• Cẩn thận, tránh va đập mạnh làm dập nát hay làm vỡ chai giống.
• Không nên chèn ép các túi hoặc chai giống nấm.
• Các túi giống nấm hoặc chai nấm phải được đặt thẳng đứng, trong các thùng giấy hoặc thùng xốp, có độ thông thoáng, tránh ánh nắng chiếu trực tiếp.
• Thời gian vận chuyển giống nấm không nên quá lâu.
• Sau khi vận chuyển đến nơi phải lấy giống ra khỏi thùng để nơi mát mẻ, khô thoáng, sau thời gian 1- 2 ngày mới tiến hành đưa vào sản xuất.

Phòng ngừa và xử lý giống bị nhiễm bệnh

Trong thời gian nuôi sợi cấp II hoặc III, phải thường xuyên kiểm tra các túi giống không đạt yêu cầu. Nếu phát hiện có túi giống bị nhiễm vi sinh vật cần loại bỏ khỏi phòng nuôi kịp thời để tránh lây nhiễm.

Trường hợp 1

• Biểu hiện: Sau khi cấy giống từ 2-3 ngày, hạt giống không bung sợi và phát triển lan vào khối môi trường cấp II, III 
• Nguyên nhân: Môi trường nuôi không phù hợp, giống cấp I/II đã bị thái hóa, điều kiện nuôi sợi không phù hợp. 
• Phòng ngừa: Kiểm tra môi trường trước khi đóng túi, kiểm tra giống cấp I/II trước khi cấy, điều chỉnh điều kiện phòng nuôi sợi hợp lý.

Trường hợp 2

• Biểu hiện: Sau 4 – 10 ngày nuôi sợi, túi giống cấp II/III có hiện tượng hạt thóc chảy nước đục hoặc rỉ nhựa. 
• Nguyên nhân: Luộc thóc/cây mì chưa đạt yêu cầu, phần giữa lõi chưa chín đều, hấp tiệt trùng không đạt nhiệt độ hoặc chưa đủ thời gian.
• Phòng ngừa: Luộc thóc phải chín đều, tiệt trùng môi trường phải đúng theo quy định.

Trường hợp 3

• Biểu hiện: Trong túi giống có các chấm đen, xanh, vàng hoa cau hoặc sợi bị rối do nhiễm vi sinh.
• Nguyên nhân: Hấp tiệt trùng môi trường chưa đạt yêu cầu, điều kiện nuôi sợi quá nóng, thao tác cấy giống không đúng yêu cầu, môi trường cấy giống, môi trường nuôi sợi bị nhiễm vi sinh vật.
• Phòng ngừa: Tiệt trùng môi trường phải đúng theo quy định về nhiệt độ, thời gian. Chế độ nuôi sợi phù hợp với từng loại giống nấm. Quá trình cấy giống phải thực hiện trong điều kiện vô trùng. Định kỳ khử trùng phòng cấy giống, phòng nuôi sợi.

Trường hợp 4

• Biểu hiện: Bên ngoài khối giống kết một lớp màng dày chuyển dần từ màu trắng sang màu vàng do giống quá già.
• Nguyên nhân: Do lưu giữ giống trong thời gian quá lâu.
• Xử lý: Chúng ta có thể tận dụng bằng cách lấy phần giống ở lõi để cấy sản xuất. 

Xem cách sản xuất phôi giống tại đây